Rabu, 25 Agustus 2010

wedhatama

WEDHATAMA

PANGKUR (Sembah Raga/Syariat)

1 Mingkar mingkuring angkara,
Akarana karanan mardi siwi,
Sinawung resmining kidung,
Sinuba sinukarta,
Mrih kretarta pakartining ngelmu luhung
Kang tumrap neng tanah Jawa,
Agama ageming aji. Menahan diri dari nafsu angkara,
karena berkenan mendidik putra
disertai indahnya tembang,
dihias penuh variasi,
agar menjiwai tujuan ilmu luhur,
yang berlaku di tanah Jawa (nusantara)
agama sebagai “pakaian”nya perbuatan.
2 Jinejer neng Wedatama
Mrih tan kemba kembenganing pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun
Yen tan mikani rasa,
yekti sepi asepa lir sepah, samun,
Samangsane pasamuan
Gonyak ganyuk nglilingsemi. Disajikan dalam serat Wedatama,
agar jangan miskin pengetahuan
walaupun tua pikun
jika tidak memahami rasa
niscaya sepi tanpa guna
bagai sepah, percuma
pada tiap pertemuan
sering bertindak salah memalukan.
3 Nggugu karsaning priyangga,
Nora nganggo peparah lamun angling,
Lumuh ing ngaran balilu,
Uger guru aleman,
Nanging janma ingkang wus waspadeng semu
Sinamun ing samudana,
Sesadon ingadu manis Menuruti kemauan sendiri,
Bila berkata tanpa perhitungan,
Tak mau dianggap bodoh,
Asal gemar dipuji-puji.
Ciri orang yang sudah cermat akan ilmu
justru selalu merendah diri,
selalu berprasangka baik.
4 Si pengung nora nglegawa,
Sangsayarda deniro cacariwis,
Ngandhar-andhar angendhukur, Kandhane nora kaprah,
saya elok alangka longkanganipun,
Si wasis waskitha ngalah,
Ngalingi marang si pingging. Si dungu tidak menyadari,
Bualannya semakin menjadi jadi,
ngelantur bicara yang tidak-tidak,
Bicaranya tidak masuk akal,
makin aneh tak ada selanya
Si Pandai cermat dan mengalah,
Menutupi aib si bodoh.
5 Mangkono ngelmu kang nyata,
Sanyatane mung weh reseping ati,
Bungah ingaran cubluk,
Sukeng tyas yen denina,
Nora kaya si punggung anggung gumrunggung
Ugungan sadina dina
Aja mangkono wong urip. Demikianlah ilmu yang nyata,
Senyatanya hanya memberikan ketentraman di hati
Gembira dibilang bodoh,
Senang hati jika dihina
Tidak seperti si dungu yang selalu sombong, Ingin dipuji setiap hari.
Janganlah begitu orang hidup
6 Urip sepisan rusak,
Nora mulur nalare ting saluwir,
Kadi ta guwa kang sirung,
Sinerang ing maruta,
Gumarenggeng anggereng
Anggung gumrunggung,
Pindha padhane si mudha,
Prandene paksa kumaki. Hidup sekali saja berantakan,
Tidak berkembang nalarnya tercabik-cabik Umpama goa gelap menyeramkan,
Terhempas angin,
Bergema mengaum,
Selalu berdengung
Seperti halnya anak muda
Namun demikian berlagak congkak
7 Kikisane mung sapala,
Palayune ngendelken yayah wibi,
Bangkit tur bangsaning luhur,
Lha iya ingkang rama,
Balik sira sarawungan bae durung
Mring atining tata krama,
Nggon anggon agama suci. Tujuannya tak berarti,
Maunya mengandalkan orang tuanya,
Yang terpandang serta bangsawan
Itu kan ayahmu
Sedangkan kamu kenal saja belum
Akan hakikatnya tata krama
Ajaran agama suci
8 Socaning jiwangganira,
Jer katara lamun pocapan pasthi,
Lumuh asor kudu unggul,
Semengah sesongaran,
Yen mangkono keno ingaran katungkul,
Karem ing reh kaprawiran,
Nora enak iku kaki. Pertanda dalam jiwa raga mu
Nampak jelas walau tutur kata halus
Pantang kalah harus menang sendiri
Sombong besar mulut
Bila demikian bisa disebut terlena
Puas diri berlagak tinggi
Tidak baik itu nak
9 Kekerane ngelmu karang,
Kekarangan saking bangsaning gaib,
Iku boreh paminipun,
Tan rumasuk ing jasad,
Amung aneng sajabaning daging kulup,
Yen kapengok pancabaya,
Ubayane mbalenjani. Di dalam ilmu sihir
Rekaan dari hal-hal gaib
Itu umpama bedak
Tidak meresap ke dalam jasad,
Hanya ada di luar daging saja nak
Bila terbentur marabahaya,
Bisanya mengingkari
10 Marma ing sabisa-bisa,
Bebasane muriha tyas basuki,
Puruita-a kang patut,
Lan traping angganira,
Ana uga angger ugering kaprabun,
Abon aboning panembah,
Kang kambah ing siyang ratri. Karena itu sebisa-bisanya,
Pribahasanya upayakan berhati baik
Bergurulah secara baik
Yang sesuai dengan dirimu
Ada juga peraturan pedoman bernegara Perlengkapan bagi yang berbakti
yang berlaku siang malam.
11 Iku kaki takok-eno,
marang para sarjana kang martapi
Mring tapaking tepa tulus,
Kawawa nahen hawa,
Wruhanira mungguh sanyataning ngelmu
Tan mesthi neng janma wredha
Tuwin mudha sudra kaki. Itulah nak, tanyakan
Kepada para sarjana yang bertapa
Kepada jejaknya suri tauladan yang benar
Dapat menahan hawa nafsu
Pengetahuanmu adalah senyatanya ilmu
Tidak harus dikuasai orang tua
Juga muda, miskin, ..nak
12 Sapantuk wahyuning Gusti Allah,
Gya dumilah mangulah ngelmu bangkit,
Bangkit mikat reh mangukut,
Kukutaning jiwangga,
Yen mengkono kena sinebut wong sepuh,
Lire sepuh sepi hawa,
Awas roroning atunggil Siapapun yang menerima wahyu Tuhan,
Dengan cemerlang mencerna ilmu luhur
Mampu menguasai ilmu kasampurnan, Kesempurnaan jiwa raga
Bila demikian pantas disebut “orang tua”
Arti “orang tua” ; tidak dikuasai hawa nafsu
Paham akan dwi tunggal (menyatunya sukma dengan Tuhan)
13 Tan samar pamoring sukma, Sinuksmaya winahya ing ngasepi,
Sinimpen telenging kalbu,
Pambukaning warana,
Tarlen saking liyep layaping aluyup,
Pindha pesating sumpena,
Sumusuping rasa jati. Tidak lah samar menyatunya sukma,
Meresap terpatri dalam semadi,
Diendapkan dalam lubuk hati
Pembuka tirai
Tidak lain berawal dari keadaan antara sadar dan tiada
Seperti terlepasnya mimpi
Merasuknya rasa yang sejati.
14 Sejatine kang mangkana,
Wus kakenan nugrahaning Hyang Widhi,
Bali alaming ngasuwung,
Tan karem karameyan,
Ingkang sipat wisesa winisesa wus,
Mulih mula mulanira,
Mulane wong anom sami. Sebenarnya yang demikian itu sudah mendapat anugrah Tuhan,
Kembali ke “alam kosong”, tidak menuruti keinginan duniawi, yang bersifat kuasa menguasai. Kembali ke asal mula. Oleh karena itu wahai anak muda sekalian…(lanjut ke SINOM)

SINOM (Sembah Cipta/Kalbu/Tarekat)
15 Nulada laku utama
Tumrape wong Tanah jawi,
Wong agung ing Ngeksiganda,
Panembahan Senopati,
Kepati amarsudi,
Sudane hawa lan nepsu,
Pinepsu tapa brata,
Tanapi ing siyang ratri,
Amamangun karyenak tyasing sesama. Contohlah tindak utama,
bagi kalangan orang Jawa (Nusantara),
orang besar dari Ngeksiganda (Mataram), Panembahan Senopati, yang tekun, mengurangi hawa nafsu,
dengan jalan prihatin (bertapa),
serta siang malam
selalu berkarya membuat hati tenteram bagi sesama (kasih sayang)
16 Samangsane pasamuan, mamangun marta martani,
Sinambi ing saben mangsa,
Kala kalaning asepi,
Lelana teki-teki,
Nggayuh geyonganing kayun,
Kayungyun eninging tyas,
Sanityasa pinrihatin,
Puguh panggah cegah dhahar lawan nendra. Dalam setiap pertemuan,
membangun sikap tahu diri,
Sambil setiap ada kesempatan,
Di saat waktu longgar,
Mengembara untuk bertapa,
Menggapai cita-cita hati,
Terbuai akan keheningan kalbu.
Senantiasa hati dibuat prihatin,
dengan berpegang teguh, mencegah makan dan tidur.
17 Saben mendra saking wisma,
Lelana lalading sepi,
Ngingsep sepuhing supana,
Mrih pana pranaweng kapti,
Tis tising tyas marsudi,
Mardawaning budya tulus,
Mesu reh kasudarman,
Neng tepining jalanidhi,
Sruning brata kataman wahyu dyatmika. Setiap pergi meninggalkan rumah (istana), berkelana ke tempat yang sunyi,
menghirup tingginya ilmu,
agar jelas apa yang menjadi tujuan (hidup). Tekad hati untuk berusaha,
Tulus memperdayakan akal budi
menghayati cinta kasih,
ditepinya samudra.
Kuatnya bertapa diterimalah wahyu kebaikan.
18 Wikan wengkoning samodra,
Kederan wus den ideri,
Kinemat kamot hing driya,
Rinegan segegem dadi,
Dumadya angratoni,
Nenggih Kangjeng Ratu Kidul,
Ndedel nggayuh nggegana,
Umara marak maripih,
Sor prabawa lan wong agung Ngeksiganda Memahami kekuasaan di dalam samodra seluruhnya sudah dijelajahi
Dihayati dalam hati
Ibarat dalam satu genggaman,
Berhasilah dikuasai
Yakni Kangjeng Ratu Kidul,
melesat menggapai mengangkasa,
Datang menghadap dengan hormat,
kalah wibawa dengan raja Mataram.
19 Dahat denira aminta,
Sinupeket pangkat kanthi,
Jroning alam palimunan, ing pasaban saben sepi,
Sumanggem anyanggemi,
Ing karsa kang wus tinamtu,
Pamrihe mung aminta,
Supangate teki-teki,
Nora ketang teken janggut suku jaja. Memohon dengan sangat lah beliau,
agar diakui sebagai sahabat/pengikut,
Di dalam alam gaib,
berkelana setiap sepi
Bersedia menyanggupi,
kehendak yang sudah digariskan.
Harapannya hanyalah meminta
restu dalam bertapa,
Meski dengan susah payah.
20 Prajanjine abipraya,
Saturun-turuning wuri,
Mangkono trahing ngawirya,
Yen amasah mesu budi,
Dumadya glis dumugi,
Iya ing sakarsanipun,
Wong agung Ngeksiganda,
Nugrahane prapteng mangkin,
Trah tumerah dharahe padha wibawa. Perjanjian sangat mulia,
untuk seluruh keturunannya di kelak kemudian hari
Begitulah seluruh keturunan orang luhur
bila mengasah akal budi
menjadi lekas kesampaian,
apa yang diharapkan
orang besar Mataram,
anugerahnya hingga kelak,
seluruh keturunan, darahnya berwibawa.
21 Ambawani tanah Jawa,
Kang padha jumeneng aji,
Satriya dibya sumbaga,
Tan lyan trahing Senopati,
Pan iku pantes ugi,
Tinelad labetipun,
Ing sakuwasanira,
Enake lan jaman mangkin,
Sayektine tan bisa ngepleki kuna. Menguasai tanah Jawa (Nusantara),
yang menjadi raja (pemimpin),
satria sakti tertermasyhur,
tak lain keturunan Senopati,
hal ini pantas pula
sebagai tauladan budi pekertinya,
Sebisamu,
terapkan di zaman nanti
Walaupun tidak bisa persis sama zaman kuno
22 Lowung kalamun tinimbang,
Ngaurip tanpa prihatin,
Nanging ta ing jaman mangkya,
Pra mudha kang den karemi,
Manulad nelad nabi,
Nayakengrat gusti rasul,
Anggung ginawe umbag,
Saben seba mampir masjid,
Ngajab-ajab tibaning mukjijat drajat. Lumayan bila dibanding,
orang hidup tanpa prihatin,
namun di masa yang akan datang (masa kini), yang digemari anak muda,
meniru-niru nabi,
rasul utusan Tuhan,
yang hanya dipakai sombong-sombongan, setiap akan bekerja singgah dulu di masjid,
Mengharap mukjijat agar mendapat derajat (naik pangkat).
23 Anggung anggubel sarengat,
Saringane tan den wruhi,
Dalil dalaning ijemak,
Kiyase nora mikani,
Ketungkul mungkul sami,
Bengkrakan mring masjid agung,
Kalamun maca kutbah,
Lelagone Dandanggendis,
Swara arum ngumandhang cengkok palaran Hanya memahami sariat (kulitnya) saja,
Hakekatnya tidak dikuasai,
Pengetahuan untuk memahami makna, dan
suri tauladan tidak mumpuni
Mereka terlena,
bersikap berlebih-lebihan di masjid besar, Bila membaca khotbah
berirama gaya dandanggula (menghanyutkan hati),
suara merdu bergema gaya palaran (lantang bertubi-tubi).
24 Lamun sira paksa nulad,
Tuladhaning Kangjeng Nabi,
O, ngger kadohan panjangkah,
Wateke tan betah kaki,
Rehne ta sira Jawi,
Sathithik bae wus cukup,
Aywa guru aleman,
Nelad kas ngepleki pekih,
Lamun pangkuh pangangkah yekti karahmat. Jika kamu memaksa meniru,
tingkah laku `Kanjeng Nabi,
Oh, nak terlalu naif,
Sifatnya tak akan betah nak,
Karena kamu itu orang Jawa,
sedikit saja sudah cukup (efektif).
Janganlah mencari sanjungan,
mencontoh mengikuti fiqih,
apabila mampu,
memang ada harapan mendapat rahmat.
25 Naging enak ngupa boga,
Reh ne ta tinitah langip,
Apata suweting Nata,
Tani tanapi agrami,
Mangkono mungguh mami,
Padune wong dahat cubluk,
Durung wruh cara arab,
Jawaku wae tan ngenting,
Parandene paripaksa mulang putra. Tetapi seyogyanya mencari nafkah,
Karena diciptakan sebagai makhluk lemah,
Apakah mau mengabdi kepada raja,
Bercocok tanam atau berdagang,
Begitulah menurut pemahamanku,
Sebagai orang yang sangat bodoh,
Belum paham cara Arab,
Tata cara Jawa saja tidak mengerti,
Namun memaksa diri mendidik anak.
26 Saking duk maksih taruna,
Sadhela wus anglakoni,
Aberag marang agama,
Maguru anggering kaji,
Sawadine tyas mami,
Banget wedine ing mbesuk,
Pranatan ngakir jaman,
Tan tutug kaselak ngabdi,
Nora kober sembahyang gya tinimbalan. Dikarenakan waktu masih muda,
Sebentar sudah menjalani,
Belajar pada agama,
Berguru menimba ilmu pada yang haji,
Apa yang ada dalam hatiku,
Sangat takut akan hari kemudian,
Keadaan akhir zaman,
Tidak tuntas keburu mengabdi,
Tidak sempat sembahyang keburu dipanggil.
27 Marang ingkang asung pangan,
Yen kesuwen den dukani,
Abubrah kawur tyas ingwang,
Lir kiyamat saben ari,
Bot Allah apa Gusti,
Tambuh tambuh solahingsun,
Lawas lawas nggraita,
Rehne ta suta priyayi,
Yen mamriha dadi kaum temah nistha. Kepada yang memberi makan,
Jika kelamaan dimarahi,
Gundah gulana hatiku,
Seperti kiyamat saban hari,
Berat “Allah” atau “Gusti”,
Bimbanglah sikapku,
Lama-lama berfikir,
Karena anak priyayi,
Bila ingin jadi juru doa (kaum) dapatlah nista.

28 Tuwin ketip suragama,
Pan ingsun nora winaris,
Angur baya ngantepana,
Pranatan wajibing urip,
Lampahan angluluri,
Kuna kumunanira,
Kongsi tumekeng samangkin,
Kikisane tan lyan amung ngupa boga. Begitu pula pengurus dan juru dakwah agama,
Aku bukanlah keturunannya
Lebih baik memegang teguh
Aturan dan kewajiban hidup
Menjaga tingkah laku
Warisan leluhur dari zaman dahulu kala
Hingga kelak kemudian hari
Ujungnya tidak lain hanyalah mencari nafkah.
29 Bonggan kan tan merlok-na,
Mungguh ugering ngaurip,
Uripe lan tri prakara,
Wirya arta tri winasis,
Kalamun kongsi sepi,
Saka wilangan tetelu,
Telas tilasing janma,
Aji godhong jati aking,
Temah papa papariman ngulandara. Salahnya sendiri yang tidak mengerti,
Paugeran orang hidup demikian seyogyanya;
Hidup dengan tiga perkara
Keluhuran (kekuasaan), harta (kemakmuran), ketiga ilmu pengetahuan,
Bila tak satu pun dapat diraih,
Dari ketiga perkara itu,
Habis lah harga diri manusia,
Lebih berharga daun jati kering,
Akhirnya mendapatlah derita
jadi pengemis dan terlunta.


30 Kang wus waspadha ing patrap,
Manganyut ayat winasis,
Wasana wosing jiwangga,
Melok tanpa aling-aling,
Kang ngalingi kalingling,
Wenganing rasa tumlawung,
Keksi saliring jaman,
Angelangut tanpa tepi,
Yeku ingaran tapa tapaking Hyang Suksma. Yang sudah paham tata caranya,
Menghayati ajaran utama,
Berakhir merasuk ke dalam jiwa,
Melihat tanpa penghalang,
Yang menghalangi tersingkir,
Terbukalah rasa sayup menggema,
Tampaklah seluruh cakrawala,
Sepi tiada bertepi,
Yakni disebut “tapa tapaking Hyang Sukma”

31 Mangkono janma utama,
Tuman tumanem ing sepi,
Ing saben rikala mangsa,
Masah amemasuh budi,
Laire anetepi,
Ing reh kasatriyanipun,
Susilo anor raga,
Wignya met tyasing sesami,
Yeku aran wong barek berag agama. Demikianlah manusia utama,
Gemar terbenam dalam sepi,
Di saat-saat tertentu,
Mempertajam dan membersihkan budi,
Bermaksud memenuhi
Tugasnya sebagai satria,
Berbuat susila rendah hati,
pandai menyejukkan hati sesama,
itulah yang disebut menghayati agama.
32 Ing jaman mengko pan ora,
Arahe para taruni,
Yen antuk tuduh kang nyata,
Nora pisan den lakoni,
Banjur njujurken kapti,
Kakekne arsa winuruk,
Ngandelken gurunira,
Panditane praja sidik,
Tur wus manggon pamucunge
Mring makripat Di jaman kelak tiada demikian,
Sikap anak muda
Bila mendapat petunjuk nyata,
tidak pernah dijalani,
Lalu hanya menuruti kehendaknya,
Kakeknya akan diajari,
Dengan mengandalkan gurunya,
pandita negara yang pandai,
serta sudah menguasai makrifat.

PUCUNG (Sembah Jiwa/Hakekat)
33 Ngelmu iku
Kalakone kanthi laku
Lekase lawan kas
Tegese kas nyantosani
Setya budaya pangekese dur angkara Ilmu itu
Diraih dengan menghayati
Dimulai dengan kemauan
Kemauan membangun sentausa
Teguh membudi daya
Menaklukkan semua angkara
34 Angkara gung
Neng angga anggung gumulung
Gegolonganira
Triloka lekeri kongsi
Yen den umbar ambabar dadi rubeda. Nafsu angkara yang besar
Ada di dalam diri kuat menggumpal
Tekadmu menjangkau hingga tiga zaman
Jika dibiarkan
Berubah menjadi gangguan
35 Beda lamun kang wus sengsem
Reh ngasamun
Semune ngaksama
Sasamane bangsa sisip
Sarwa sareh saking mardi martatama Lain halnya dengan yang sudah menyukai
dan menjiwai
perilakunya memaafkan
pada sesama
selalu sabar berusaha
menyejukkan hati


36 Taman limut
Durgameng tyas kang weh limput
Karem ing karamat
Karana karoban ing sih
Sihing sukma ngrebda saardi pengira Di dalam kegelapan
Angkara dalam hati yang menjadi penghalang
Akhirnya larut dalam mukjizat
oleh lautan kasih sayang
kasih sayang (sukma) yang sejati
berkembang sebesar gunung
37 Yeku patut tinulat tulat tinurut
Sapituduhira,
Aja kaya jaman mangkin
Keh pra mudha mundhi diri
Rapal makna Itulah yang pantas ditiru contoh yang diikuti
Semua nasehatku
Jangan seperti zaman nanti
Banyak anak muda yang menyombongkan diri dengan hafalan ayat
38 Durung becus kesusu selak besus
Amaknani rapal
Kaya sayid weton mesir
Pendhak pendhak angendhak
Gunaning jalma Belum mumpuni terburu berlagak pintar
Menerangkan ayat
Seperti sayid dari Mesir
Setiap saat meremehkan kemampuan orang lain
39 Kang kadyeku
Kalebu wong ngaku aku
akale alangka
Elok Jawane denmohi
Paksa langkah ngangkah met
Kawruh ing Mekah Yang seperti itu
Termasuk orang mengaku-aku
Kemampuan akalnya dangkal
Keindahan ilmu Jawa malah ditolak
Memaksa diri mengejar ilmu di Mekah
40 Nora weruh
rosing rasa kang rinuruh
lumeketing angga
anggere padha marsudi
kana kene kaanane nora beda Tidak paham
sari ilmu yang dicari
Sebenarnya ada di dalam diri
Asal mau berusaha
Sana sini (ilmunya) tidak berbeda
41 Uger lugu
Den ta mrih pralebdeng kalbu
Yen kabul kabuka
Ing drajat kajating urip
Kaya kang wus winahya sekar srinata Asal tidak banyak tingkah
Agar supaya merasuk ke dalam sanubari
Bila berhasil terbuka
Derajat kemuliaan hidup yang sebenarnya
Seperti yang telah tersirat dalam tembang sinom
42 Basa ngelmu
Mupakate lan panemune
Pasahe lan tapa
Yen satriya tanah Jawi
Kuna kuna kang ginilut tripakara Yang namanya ilmu
Cocoknya dengan temuannya
Dapat dicapai dengan usaha yang gigih
Bagi satria tanah Jawa
Dahulu yang menjadi pegangan adalah tiga perkara
43 Lila lamun kelangan nora gegetun
Trima yen ketaman
Sakserik sameng dumadi
Tri legawa nalangsa srah ing Bathara Ikhlas bila kehilangan tanpa menyesal
Sabar jika disakiti hatinya oleh sesama
Ketiga ; lapang dada
berserah diri pada Tuhan

44 Bathara gung
Inguger graning jajantung
Jenek Hyang wisesa
Sana pasenedan suci
Nora kaya si mudha mudhar angkara Tuhan Maha Agung
Diletakkan dalam jantung
Yang Mahakuasa
Betah singgah ditempat yang suci
Tidak seperti yang muda
Mengumbar nafsu angkara
45 Nora uwus
Kareme anguwus uwus
Uwose tan ana
Mung janjine muring muring
Kaya buta buteng betah anganiaya Tidak henti hentinya
Gemar mencaci maki
Tanpa ada isi
Kerjaannya marah marah
Seperti raksasa mudah marah dan menganiaya
46 Sakeh luput
Ing angga tansah linimput
Linimpet ing sabda
Narka tan ana udani
Lumuh ala ardane ginawa gada Semua kesalahan
dalam diri selalu ditutupi
memutar balik kata
mengira tak ada yang mengetahui
enggan dianggap jahat
keburukannya membawa kehancuran
47 Durung punjul
Ing kawruh kaselak jujul
Kaseselan hawa
Cupet kapepetan pamrih
tangeh nedya anggambuh
mring Hyang Wisesa Belum cakap ilmu
Sudah tergesa ingin dianggap pandai
Tercemar hawa nafsu selalu kurang,
sebab tertutup pamrih
Maka sulit mengharapkan
Manunggal pada Yang Mahakuasa.

GAMBUH (Langkah Catur Sembah)
48 Samengko ingsun tutur
Sembah catur supaya lumuntur
Dhihin raga, cipta, jiwa, rasa, kaki
Ing kono lamun tinemu
Tandha nugrahaning Manon Nanti saya beri nasehat
Empat macam sembah supaya mewaris
Pertama raga, cipta, jiwa, dan rasa anakku
Di situ bila ketemu
Pertanda anugrah Tuhan
49 Sembah raga punika
Pakartine wong amagang laku
Susucine asarana saking warih
Kang wus lumrah limang wektu
Wantu wataking weweton Sembah raga adalah
Perbuatan orang yang lagi magang olah batin
Menyucikan diri dengan sarana air
Yang sudah lumrah lima waktu
Merupakan tata cara
50 Inguni uni durung
Sinarawung wulang kang sinerung
Lagi iki bangsa kas ngetokken anggit
Mintokken kawignyanipun
Sarengate elok elok Zaman dahulu belum
Dikenalkan pelajaran yang rahasia
Baru sekarang sungguh memperlihatkan rekaan
Memperlihatkan kemampuannya
Sariatnya aneh aneh
51 Thithik kaya santri Dul
Gajeg kaya santri brai kidul
Saurute Pacitan pinggir pasisir
Ewon wong kang padha nggugu
Anggere padha nyalemong Kadang seperti santri Dul
Bila tak salah seperti santri wilayah selatan
Sepanjang Pacitan tepi pantai
Ribuan orang yang percaya
Asal asalan berucap
52 Kasusu arsa weruh
Cahyaning Hyang kinira yen karuh
Ngarep arep urub arsa den kurebi
Tan wruh kang mangkono iku
Akale kaliru enggon Keburu ingin tahu
Cahayanya Tuhan dikira dapat diketahui
Menanti-nanti ingin mendapatkan cahaya
Tidak memahami yang begitu itu
Nalarnya salah kaprah
53 Yen ta jaman rumuhun
Tata titi tumrah tumaruntun
Bangsa srengat tan winor lan laku batin
Dadi nora gawe bingung
Kang padha nembah Hyang Manon Bila zaman dulu
Tertib teratur runtut harmonis
jenis sariat tidak dicampur dengan olah batin
jadi tidak membuat bingung
bagi yang menyembah Tuhan
54 Lire sarengat iku
Kena uga ingaran laku
Dhingin ajeg kapindone ataberi
Pakolehe putraningsun
Nyenyeger badan mrih kaot Sesungguhnya sariat itu
Dapat disebut olah
Pertama tetap, kedua tekun
Hasilnya anakku…
Menyegarkan badan agar lumayan
55 Wong seger badanipun
Otot daging kulit balung sungsum
Tumrah ing rah memarah
Antenging ati
Antenging ati nunungku
Angruwat ruweding batos Orang segar badannya
Otot daging kulit tulang sungsum
Mempengaruhi darah membuat tenang di hati
Ketenangan hati membantu
Membersihkan kekusutan batin
56 Mangkono mungguh ingsun
Ananging ta sarehne asnafun
Beda beda panduk pandhuming dumadi
Sayektine nora jumbuh
Tekad kang padha linakon Begitulah menurut ku
Tetapi karena orang itu berbeda-beda
Beda pula garis nasib dari Tuhan
Sebenarnya tidak cocok
Tekad yang pada dijalankan itu
57 Nanging ta paksa tutur
Rehne tuwa tuwase mung catur
Bok lumuntur lantaraning reh utami
Sing sapa temen tinemu
Nugraha geming kaprabon Namun memaksa memberi nasehat
Karena sudah tua kewajibannya hanya memberi petuah
Siapa tahu dapat mewaris menjadi pedoman tingkah laku utama
Barang siapa bersungguh-sungguh akan
mendapatkan anugrah kemuliaan dan kehormatan
58 Samengko sembah kalbu
Yen lumintu uga dadi laku
Laku agung kang kagungan Narapati
Patitis tetesing kawruh
Meruhi marang kang momong Nanti sembah kalbu
Jika berkesinambungan juga menjadi olah spiritual
Spiritual tingkat tinggi yang dimiliki Raja
Tujuan ajaran ilmu ini
Mengetahui yang mengasuh diri (guru sejati/pancer)
59 Sucine tanpa banyu
Mung nyunyuda mring hardaning kalbu
Pambukane tata titi ngati ati
Atetep telaten atul
Tuladan marang waspaos Suci tidak menggunakan air
Hanya menahan nafsu dalam hati
Dimulai dari perilaku yang tertata, teliti dan hati-hati (eling dan waspada)
Teguh, sabar dan tekun, semua menjadi watak
percontohan sikap waspada.
60 Mring jatining pandulu
Panduk ing ndon dedalan satuhu
Lamun lugu legutaning reh maligi
Lageane tumalawung
Wenganing alam kinaot Dalam pandangan yang sesungguhnya
Mencapai tujuan, dengan cara yang benar
Biarpun sederhana, dilakukan secara khusus
Sampai terbiasa mendengar suara sayup-sayup dalam keheningan
(Itulah) terbukanya alam lain
61 Yen wus kambah kadyeku
Sarat sareh saniskareng laku
Kalakone saka eneng ening eling
Ilanging rasa tumlawung
Kono adiling Hyang Manon Bila sudah mengalami seperti itu
Saratnya sabar segala tingkah laku
Dapat terlaksana dari diam membisu, tenang syahdu, mengingat (Tuhan)/sadar kosmos
Dengan hilangnya rasa sayup-sayup
Disitulah keadilan Tuhan
62 Gagare ngunggar kayun
Tan kayungyun mring ayuning kayun
Bangsa anggit yen ginigit nora dadi
Marma den awas den emut
Mring pamurunging kalakon Akan menemui kegagalan jika menuruti kemauan (nafsu)
Tak tertarik dengan indahnya kehendak (nafsu)
Hal yang direka-reka jika dirasakan tidak terwujud
Maka awas dan ingat lah
dengan yang membuat gagal tujuan
63 Samengko kang tinutur
Sembah katri kang sayekti katur
Mring Hyang Sukma sukmanen saari ari
Arahen dipun kacakup
Sembaling jiwa sutengong Nanti yang diajarkan
Sembah ketiga yang sebenarnya diperuntukkan kepada Hyang sukma
Hayatilah dalam kehidupan sehari-hari
Usahakan agar mencapai sembah jiwa ini anakku
64 Sayekti luwih perlu
Ingaranan pepuntoning laku
Kalakuwan tumrap kang bangsaning batin
Sucine lan awas emut
Mring alaming lama maot Niscaya lebih perlu
Disebut sebagai ujung jalan spiritual
Tingkah laku olah batin
Menjaga kesucian dengan awas dan selalu ingat akan alam nan abadi

65 Ruktine ngangkah ngukut
Ngiket ngruket triloka kakukut
Jagad agung ginulung lan jagad alit
Den kandel kumadel kulup
Mring kelaping alam kono Cara menjaganya dengan menguasai, mengambil, mengikat, merangkul erat tiga jagad yang dikuasai
Jagad besar tergulung oleh jagad kecil
Pertebal keyakinanmu anakku
Akan kilaunya alam tersebut.
66 Kaleme mawi limut
Kalamatan jroning alam kanyut
Sanyatane iku kanyatan kaki
Sejatine yen tan emut
Sayekti tan bisa awor Tenggelamnya rasa melalui suasana remang berkabut
Mendapat firasat dalam alam yang menghanyutkan,
Kenyataannya itu kenyataan, anakku
Sebenarnya jika tidak ingat
Sungguh tidak bisa bercampur
67 Pamete saka luyut
Sarwa sareh saliring panganyut
Lamun yitna kayitnan kang mitayani
Tarlen mung pribadinipun
Kang katon tinonton kono Sarananya dari luyut (batas antara lahir dan batin)
Serba sabar mengikuti alam yang menghanyutkan
Asal hati-hati dan waspada yang mumpuni
tidak lain hanyalah diri pribadinya
yang tampak terlihat di situ
68 Nging away salah surup
Kono ana sajatining urub
Yeku urub pangareb uriping budi
Sumirat sirat narawung
Kadya kartika katonton Tetapi jangan salah mengerti
Di situ ada cahaya sejati
Ialah cahaya pembimbing hidupnya akal budi
Bercahaya lebih jelas terang
Bagaikan bintang terlihat
69 Yeku wenganing kalbu
Kabukane kang wengku winengku
Wewengkone wis kawengku neng sireki
Nging sira uga kawengku
Mring kang pindha kartika byor Yakni membukanya hati
Terbukanya yang saling menguasai
Wilayahnya sudah kau kuasai
Tapi kau juga dikuasai
Oleh cahaya yang seperti bintang cemerlang
70 Samengko ingsun tutur
Gantya sembah ingkang kaping catur
Sembah rasa karasa wosing dumadi
Dadine wis tanpa tuduh
Mung kalawan kasing batos Nanti saya berbicara
Beralih sembah yang ke empat
Sembah rasa terasalah hakekat kehidupan
terjadinya sudah tanpa petunjuk
hanya dengan kesantausaan batin

71 Kalamun durung lugu
Aja pisan wani ngaku aku
Antuk siku kang mangkono iku kaki
Kena uga wenang muluk
Kalamun wus padha melok Apabila belum bisa membawa diri
Jangan sekali-kali berani mengaku-aku
Mendapat laknat yang demikian itu anakku
Dengan kata lain berhak berkata
Apabila sudah mengetahui dengan nyata

72 Meloke ujar iku
Yen wus ilang sumelanging kalbu
Amung kandel kumandel
Amarang ing takdir
Iku den awas den emut
Den memet yen arsa momot Kenyataan yang dibicarakan ini
Bila sudah hilang keragu-raguan hati
Hanya percaya dengan sungguh-sungguh
kepada takdir
itu harap diawas diingat.
dicermati bila ingin menguasai seluruhnya
73 Pamoting ujar iku
Kudu santosa ing budi teguh
Sarta sabar tawekal legaweng ati
Trima lila ambeg sadu
Weruh wekasing dumados Melaksanakan petuah itu
Harus sentosa pada keteguhan budi
Dan sabar tawakal tulus di hati
Menerima apa adanya iklas sikapnya dapat dipercaya Mengetahui asal usulnya